یادداشت| فعالیت‌های علمـی-فنـاوری تا چه میزان متعهد به خیـر عمومی است؟
اعتمـاد عمومی به کیفیت نظام علمی، موکـول بـه پاسخ این پرسش اسـت که فعالیت‌های علمـی فنـاوری تا چه میزان متعهـد به خیـر عمومی است؟ به‌ویژه با توجـه بـه فراینـد جهانی‌شدن بین‌المللی شدن علم، نیاز به زبان مشترک در اخـلاق در مقیاس جهانی احساس می‌شود.
گروه دانشگاه خبرگزاری آنا، ارتقای مداوم کیفیت علم، دانشگاه و نیز آموزش عالی، مستلزم توسعه درون‌زای فرهنگ ارزشیابی است که به‌نوبه خود نیازمند خودارزیابی و خودتنظیمی درونی است. هرچه دانشگاه و آموزش عـالی، بیـشتر محـل توجـه تقاضا واقع می‌شود حساسیت نسبت به اعتبارسـنجی آن و اطمینـان از پاسخگویی اجتماعی آن، تضمین کیفیت آن نیز افزایش می‌یابد.
با توجه به اینکه تقاضاهای روزافزون نسبت به آموزش عالی از مهم‌ترین آثار و نتایج ظهور اقتصاد دانش اسـت، ایـن تقاضـاها در حـالی گـسترش تعمیق روزافزون پیدا می‌کند که منـابع عمـومی بـا محـدودیت فراوانی مواجه است.
محدودیت منـابع همـراه بـا افـزایش شـرایط رقابتی به‌ویژه در عصر یکپـارچگی بازارهـا جهانی‌شدن موجـب می‌شود که به هراندازه «آموزش عالی» اهمیـت کـانونی در زنـدگی اقتصاد توسعه جوامع می‌یابد به همان میزان نیز حساسیت شـدیدی نسبت به «کیفیت» آن پدید می‌آید.
ازآنجاکه آموزش عالی، نظامی حرفه‌ای است طبیعتاً مجموعه‌ای از رفتارهـای انسانی عاملانی را پوشش می‌دهد. افعال این عاملان نیز در منافع یـا مضار دیگرآن‌همچنین در رشد یا زوال شخـصیت خـود آنـان تـأثیر می‌گذارد. بنابراین نظام آموزش عالی می‌تواند به لحاظ اخلاقـی موردبحث قرار بگیرد.
برای مثـال؛ یـک نـوع تـدریس می‌تواند موجبـات یادگیری مطلوبِ دانشجویان را متناسب با تحولات علمی تقاضاهای جامعه، فراهم بیاورد یا نیاورد. یک فعالیت تحقیقـاتی یا در حـوزه فناوری می‌تواند با محیط‌زیست، ایمنی، حـریم خـصوصی دیگـران منافع متعارض اجتماعی ارتباط یابد و محل پرسش‌ها تأملات اخلاقی شود. فناوری اطلاعات می‌تواند حریم خصوصی را تهدید کند، دانـش هسته‌ای می‌تواند منشأ خطر برای صلح همبـستگی جهـانی بـشود. بنابراین نوع فناوری می‌تواند کیفیـت زیست‌بوم را بـه مخـاطره افکنـد.
ازاین‌روست که اخلاق علمی یا اخلاق آموزش عالی موضوعیت می‌یابد و به مباحث اخلاقی مربوط به تولید انتقال مبادلات دانش می‌پردازد.
موضوع دیگری که به اهمیت اخلاق علمـی دریکی دو دهـه اخیر دامن زد، رشد پرشتاب علم فناوری هم‌زمان با ضعف مـسئله آمیز شدن نظام‌ها سنتی اخلاقی در جوامع بود. درنتیجه این پرسش به میان آمد کـه آیا فعالیت‌های علمـی فنـاوری مـا، متعهـد بـه کیفیتی مبتنی بر منطق اخلاقـی خیـر جمعـی نیـز است؟
اعتمـاد عمومی به کیفیت نظام علمی، موکـول بـه پاسخ این پرسش اسـت. به‌ویژه با توجـه بـه فراینـد جهانی‌شدن بین‌المللی شدن علم و آموزش عالی، نیاز به زبان مشترک در اخـلاق آن‌هم در مقیاس جهانی احساس می‌شود و جایگـاه و اهمیـت اخلاقیـات حرفه‌ای علمـی در ایـن راسـتا موضوعیت پیدا می‌کند.
البته در حالی کیفیت علم، دانشگاه آموزش عالی در ایران وضعیتی به‌شدت مسئله آمیز پیداکرده، نظـام مطلـوب مـؤثری بـرای ارزشـیابی تضمین کیفیت استقرار نیافته اسـت.
یکی از اصلی‌ترین نقاط آسیب‌پذیر ما دراین‌باره، عدم توسعه فرهنگ ارزشیابی، وضعیت بحث‌انگیز اخلاقیاتِ حرفه‌ای علمی دانشگاهی موجود در ایران اسـت. ایـن وضـعیت بحث‌انگیز، بـا رویکردهای اراده گرایانه خطاانگارانه قابل توضیح نیـست بلکـه بایـد منطق محیطی زمینه‌ای آن فهمیده شود.
وضع مـسئله آمیـز اخـلاق حرفه‌ای در اجتماع علمی آموزش عـالی مـا، انعکاسـی از ضعف‌ها نارسایی‌ها عمومی‌تر در اخلاق اجتماعی فرهنـگ عمـومی ماسـت.
اسـاس اخـلاق حرفه‌ای، خود فهمی حرفه‌ای عاملان (رویکرد) عبور آن‌ها از مفهوم معیـشتی کار فعالیت خود، نیل به احساس‌های متعالی‌تر مانند تولید کیفیت، مفید واقع شدن رهاسازی است. (این مـورد اخیـر یعنـی وضـعیت معیشتی اقتصاد کار، چنـدان وضـوح نیافته است. امـا یکی از موانع جدی بـر سـر راه تـصعید فرهنـگ کـار فعالیت اقتصادی است. زندگی معیشتی حاکم بر بـسیاری از قـشرهای اجتماعی، آن‌ها را از تجربه های لطیف اخلاقی معنـوی در حـین کـار بازمی دارد).
هنجارهـا، ارزش‌ها منش‌ها اخلاقیـات حرفه‌ای علمی، نه با تبلیغات نـصیحت ری یـا بخشنامه‌های اداری (بر اساس الگوی فرهنگ‌سازی از بالا) بلکه بـا الگـوی شـیوع انتـشار درون‌زا درزمینهٔ فعالیت‌ها خودجوش از سـوی خـودِ اجتمـاع علمـی دانشگاهی توسعه می‌یابد.
بر این اسـاس چنـد پیشنهاد ذکر می‌شود:
حمایت از تعریـف اجـرای پیمایش‌ها ملـی به‌وسیله دانشگاه‌ها انجمن‌ها علمی تخصـصی درزمینهٔ نگـرش سـنجی بررسی ارزش‌ها گرایش‌ها رفتارهای حرفه‌ای علمی در میـان اعـضای هیئت‌های علمی دانش‌آموختگان.
تشکیل کارگاه‌ها تخصصی بررسی سـازوکارهای توسـعه «اخلاق علمی» از سوی انجمن اخلاق در علم فناوری با همکـاری دانشگاه‌ها مراکز علمی انجمن‌ها تخصصی.
گروه‌های دانشگاهی در هر یک از حوزه‌های رشته‌ای یـا بین‌رشته‌ای با همکـاری انجمن‌ها علمـی تخصـصی نهادهـای حرفه‌ای ذی‌ربط، سرفصل‌ها درسـی مناسـبی را درزمینهٔ اخـلاق حرفه‌ای علمی با تمرکز بر گروه رشـت خـود، برنامه‌ریزی کننـد تـا به‌وسیله متخصص واجد شرایط در حوزه تخـصصی گـروه بـه عنـوان درس عمومی اختیاری تدریس شود.
*مقصود فراستخواه، استاد برنامه ریزی توسعه آموزش عالی در مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی
انتهای پیام/4167/
انتهای پیام/
